Mental retardasyon nedir sorusunu pek çok kişi sormaktadır. Aslında anlamı herkes tarafından bilinen mental retardasyon kavramı, zeka geriliği demektir. Mental retardasyonu olan kişiler, yaşıtlarından daha az az zihinsel becerilere sahip olan kişilerin sahip olduğu rahatsızlıktır. Mental retardasyonu olan kişiler, genellikle eğitim sistemindeki beklentileri karşılayamayacak insanlardır. Mental retardasyonun türleri kişiden kişiye farklılık gösterebilmektedir.

Mental retardasyon, genellikle doğum ile ortaya çıkar. Kişiler genellikle okul yaşları ya da erken çocukluk döneminde mental retardasyon konusunda şüphe çektikleri için aileleri ya da yakınları tarafından fark edilirler. Mental retardasyonu olan kişilerin bu problemi bir sendrom ya da başka bir hastalık varlığında olabilirken yanına eşlik eden bir rahatsızlık olmadan da gerçekleşebilmektedir.

Mental Retardasyon Nedir, Neden Oluşur?

Mental retardasyon nedir sorusunu araştıran kişiler, mental retardasyonun neden oluştuğu hakkında da bilgi sahibi olmak istemektedir. Mental retardasyonun oluşum nedenlerini 3 ana grupta incelemek mümkündür.

Mental retardasyon, yani zeka geriliği, doğum öncesi, doğum esnası ve doğrum sonrası nedenlerden oluşabilmektedir:

• Doğum öncesinde zeka geriliği nedenleri: Zeka geriliği, genetik olarak geçişli bir rahatsızlıktır. Yani anne ya da baba, ya da her ikisinde de zeka geriliği genetik olarak var ise, çocukta da bu rahatsızlığın olması yüksek bir ihtimaldir. Buna ek olarak Down Sendromu gibi kromozom bozuklukları, annenin hamile iken sigara, alkol ve uyuşturucu maddeler kullanması, hamilelik esnasında annenin geçireceği enfeksiyon ve ateşli hastalıklar, yetersiz beslenme, bebeği besleyen damarlarda daralma olması ile bebeğe yetersiz oksijen gitmesi gibi problemler nedeni ile de zeka geriliği gerçekleşebilmektedir.
• Doğum esnasında zeka geriliği nedenleri: Doğum esnasında bebeğe gelecek bir zarar ile bebekte zeka geriliği oluşması muhtemeldir. Bu durumlar erken doğum, düşük doğum ağırlığı, doğum esnasında bebeğin oksijensiz kalması, anneden bebeğe doğum esnasında geçebilecek hastalıklar bebekte zeka geriliği oluşmasına neden olabilir.
• Doğum sonrasında zeka geriliği nedenleri: Çocukta oluşabilecek kaza ve kafa travmaları, yetersiz beslenme, ateşli hastalıklar ve enfeksiyonlar doğum sonrası zeka geriliğinin oluşma sebeplerindendir.

Mental Retardasyon Nasıl Anlaşılır, Belirtileri Nelerdir?

Mental retardasyon nedir diye soran kişilere şu cevap verilebilir: Mental retardasyon pek çok farklı belirtisi olan bir rahatsızlıktır. Genellikle kişilerde benzer belirtiler görülse de oldukça farklı belirtilerin görülmesi de muhtemeldir. Bu durum, mental retardasyon düzeyi ile doğrudan ilişkilidir.

Doğuştan mental retardasyonu olan bebeklerde 1 ya da 2 yaşında mental retardasyon belirtileri çok net olmasa da bebek dikkatli gözlemlendiğinde fark edilebilir. Bebekler, genellikle diğer yaşıtlarından gelişim olarak daha geridedir. Bu bebekler oyuncakları ile oynarken oyuncakları amacının dışında kullanabilir. Ayrıca göz teması kurmama gibi bir belirti de gösterebilirler.

Bu durum, otizm ile karıştırılabilecek bir durumdur. Ayrıca doğuştan mental retardasyonu olan bebekler sosyal ve iletişim becerilerinde oldukça geridedir. Bu çocuklar, konuşmayı ya öğrenemez ya da çok zor öğrenir. 4 – 5 yaşına geldiğinde bu çocuklar tek ya da en fazla iki kelime ile konuşuyor olabilir. Yaşıtları gibi oyuncaklar ile bilinçli bir şekilde oynamıyor olabilir. Tüm bu belirtiler bebeklerde iyice gözlemlenmeli, eğer şüphe duyulacak bir durum var ise çocuk doktoru ve çocuk gelişimcisi ile iletişime geçilmelidir.

Doğum sonrası oluşan mental retardasyonlar, çok ciddi kaza ve travmalar sonunda gerçekleşebilir. Bunun yanında yetersiz beslenme ve ateşli ve enfeksiyon hastalıklarında da zeka geriliğinin oluşması muhtemeldir. Bu durumda yine yukarıda yazılan adımlar takip edilmelidir. Fakat kişi çocukluk döneminde ya da daha da büyük ise, kaza, travma ya da hastalık öncesindeki durumu ile kıyaslama yapılarak zeka geriliği olup olmadığı anlaşılabilir. Sosyal ve iletişim becerilerinde gerileme, söylenenleri akılda tutamama, ne yediğini ne yaptığını unutma, okulda derslerden geri kalma gibi belirtiler, yaşanan olumsuz olaydan dolayı mental retardasyon oluştuğunun habercisi olabilir.

Mental Retardasyon Oluşum Sıklığı Nedir?

Mental retardasyon nedir sorusundan sonra oluşum sıklığı da oldukça merak edilen konulardan bir tanesidir. Doğum ile ya da doğum öncesi oluşabilecek mental retardasyon oranı yaklaşık %1 – 2 civarındadır. Bu yüzdeye, doğum sonrası travma, ateşli hastalıktan dolayı oluşan mental retardasyon oranı eklenmemiştir. Bu nedenle bu %1 – 2lik oran, yalnızca doğum ile birlikte mental retardasyona sahip kişilerin oranıdır. Ayrıca erkek çocuklarında mental retardasyon görülme sıklığı, kız çocuklarında görülme sıklığından daha fazla olduğu da çalışmalar ile birlikte kanıtlanmıştır.

Mental Retardasyon Düzeyleri ve Tedavi Şekli

Mental retardasyon, tedavisinin var olduğu bir rahatsızlık değildir. Çünkü beyin düzeyinde oluşan algısal ve başka hasarların telafisi mümkün olmamaktadır. Fakat bir takım terapiler ve özel eğitim ve rehabilitasyon yöntemleri ile birlikte, bu kişiler yaşıtları ile aynı becerilere sahip olabilmektedir.

Mental retardasyon için rehabilitasyon ve özel eğitim çalışmaları için ilk önce mental retardasyonun düzeyinin bilinmesinde önem vardır. Hafif, orta, ağır ve ileri derecede ağır şeklinde 4 farklı düzeyi bulunmaktadır. Bir de şiddeti belirlenmemiş mental retardasyon vardır, bu grupta henüz çok küçük olan ve testlere koopere olamayan bebekler bulunur. Belli bir olgunluğa eriştiklerinde bu bebekler de birtakım testlere tabi tutularak retardasyon düzeyleri belirlenebilmektedir.

Hafif derecede mental retardasyonu olan kişiler, yaşıtları gibi normal sosyal ve iletişim becerilerine sahip olabilecek en iyi gruptur. Bu kişiler, konuşma ve motor problemleri olmayan kişilerdir. Bu nedenle yaşıtları ile kolaylıkla iletişime geçebilirler, kendi kendilerine pek çok işi yapabilirler. Bu nedenle hafif derecede mental retardasyonlu kişileri ilerleyen dönemlerde diğer akranlarından ayırt etmek oldukça zordur. Bu kişiler ile birlikte matematik, Türkçe ve sosyal beceriler alanında özel eğitim çalışmaları yapılmalıdır.

Mental retardasyon nedir sorusunu soran kişiler için, şunu da belirtmek gerekir: orta derecede mental retardasyona sahip kişiler yine konuşma ve motor becerilerde pek sorun yaşamazlar. Fakat konuşulanları algılama, ima, gerçek ve mecaz anlamları algılamada sorun yaşayabilirler. Bu nedenle bu kişilere sosyal ortamlarda eşlik edecek birisinin bulunması gereklidir. Sosyal iletişim becerileri hakkında çalışmalar yapılarak eğitim verilebilir. Ayrıca komut alma ve verme becerilerinin de geliştirilmesi ile birlikte daha rahat yaşam sürebilirler.

Ağır derecede mental retardasyonu olan kişiler konuşma problemleri yaşayabilirler. Yaşıtlarından oldukça geridedirler. İlkokul dönemine geçemezler, okul öncesi eğitimi alabilirler. Bu kişiler konuşmayı ya hiç öğrenemez ya da basit kelime düzeyinde kalırlar. Basit kavramlar, renkler ve şekiller, günlük hayatta kullanılan nesneler ile ilgili çalışmalar yapılabilir. Böylece günlük yaşamlarını idame ettirirken daha rahat ederler. Bu kişilere de gerek sosyal gerek ev ortamında eşlik etmek gereklidir.

İleri derecede ağır mental retardasyonlu olan kişiler hem konuşma hem de motor becerilerini yerine getirmekte zorlanırlar. Bu nedenle eğitim esnasında bu kişilere öz bakım becerileri kazandırmak önemlidir. Okul öncesi seviyesinde eğitim verilerek basit kavramlar ile tanıştırılabilirler. Motor becerilerinin düzeltilmesi ile birlikte kendi başlarına az da olsa faaliyet yapabilirler. Fakat konuşma ve algılama becerileri genellikle ilerleyemeyecek kadar zordur. Bu nedenle bu kişilere sosyal beceriler ile ilgili alıştırmalar yaptırmak da önemlidir.  

Mental retardasyon nedir sorusunun yanında bu kişilere uygulanacak eğitimlerin de araştırılması ve öğrenilmesi, bu kişilerin yaşamlarını en iyi şekilde idame ettirebilmeleri için oldukça önemlidir.