Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler pek çok kişi tarafından merak edilen konular arasında yer almaktadır. Özellikle tarih, Türk dili ve edebiyatına ilgisi olan kişilerin merak ettiği bu konu, aslında her Türk vatandaşının bilmesi gereken konulardan bir tanesidir. Tarihimizi ve kökenimizi bilmek ve bununla yaşamak oldukça önemlidir.

Türkler, dünya üzerinde pek çok farklı bölgeleri gezmiştir. Bunun sebebi, Türklerin konar göçer bir yaşam tarzını benimsemiş olmalarıdır. Türkler bu konar göçer yaşam tarzlarından dolayı Kavimler Göçüne sebep olmuş, gittikleri her yerde de farklı kültürlerle etkileşime girmiştir. İki farklı kültür, birbirleri ile aynı ortamda yaşamaya başlayınca bu kültürlerin birbirlerinden etkilenmemesinin imkanı yoktur. Kendi kültürlerinden tamamı ile asimile olmasalar dahi birbirlerini pek çok alanda etkilemeleri, gayet beklenir bir durumdur.

Türkler, tarih boyunca kendi alfabelerini üretip kullandıkları gibi başka milletlerin etkisinde kalıp farklı alfabeler de kullanmışlardır. Türklerin kullanmış olduğu alfabelere göz atalım.

Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler Nelerdir?

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler çok fazla olmasa da çeşitlidir. Türklerin tarih boyunca kullanmış olduğu alfabelerin listesi aşağıdaki gibidir:

1. Göktürk (Orhun) Alfabesi
2. Uygur Alfabesi
3. Arap Alfabesi
4. Kiril Alfabesi
5. Latin Alfabesi

Türkler kullanmış oldukları bu beş alfabeden yalnızca 2 tanesini kendi milletine özel alfabedir. Diğer alfabeler başka milletlerin üretmiş olduğu ve bizim de aynı kültür ortamında bulunduğumuz için etkilenmiş olduğumuz alfabelerdir.

Göktürk (Orhun) Alfabesi

Göktürk ya da diğer bir adı ile Orhun alfabesi, Türklerin yazının keşfinden sonra kullanmış olduğu ilk alfabedir. Bu Göktürk alfabesi, aynı zamanda Türklerin kullandığı ilk milli alfabedir. Yani Türkler yazının keşfedilmesinden sonra direk olarak kendi alfabelerini üretmiş ve bu alfabeyi kullanmaya başlamıştır. Bu durumun temel sebebi, Türklerin oldukça milliyetçi bir anlayışa sahip olmalarıdır. Milliyetçi ve özgürlükçü yapıda olan Türk milleti, kendi alfabelerini kendileri kullanmayı tercih etmiştir. Bu durum zamanla farklı kültürlerin ve dinlerin etkisi ile birlikte değişiklik göstermiştir.

Göktürk alfabesi, adını Türklerin ilk devletlerinden birisi olan Göktürk Devleti’nden almaktadır. Ayrıca Göktürk Devleti, Türklerin ilk “Türk” kelimesinin geçtiği devlettir. Bu nedenle Göktürk Devleti tarihimizde çok önemli bir yere sahiptir. Göktürk alfabesini yalnızca Göktürk Devleti değil, Hun Devleti ve diğer küçük Türk kavimleri tarafından da kullanılmış olan bir alfabedir. Her devlet, zamanı geldiğinde Göktürk alfabesine farklı eklemeler yapmıştır. Bu şekilde Göktürk alfabesi sürekli kendisini genişletmiştir.

Göktürk alfabesinde toplam 38 harf bulunmaktadır. Bu alfabede 4 ünlü, 31 ünsüz ve 3 çift ünsüz ses bulunmaktadır. Göktürk alfabesinde yazı, Arapça gibi sağdan sola doğru yazılmaktadır. Göktürk alfabesinin bir diğer özelliği ise; Göktürk alfabesinde küçük ya da büyük harf kavramının bulunmamasıdır. Noktalama işaretleri açısından da oldukça zayıf olan Göktürk alfabesi, alfabe sınıflandırma kategorilerinden sondan eklemeli kategoride yer almaktadır.

Göktürk alfabesi, Türkler ve dünya tarihi için eşsiz bir yapıt olan Orhun Abideleri’nin yazımında kullanılmıştır. Orhun Abideleri, 2. Göktürk Devleti zamanında dikilmiştir. Orhun Abideleri’nde yöneticilere didaktik öğütler verilmektedir. Devlet işleyişi hakkında ders niteliğinde olabilecek bilgiler mevcuttur.

Uygur Alfabesi

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler denilince akla ilk gelenlerden bir tanesi olan Uygur alfabesi, Uygur Devleti tarafından yapılmış ve yine Uygur Devleti tarafından kullanılmıştır. Günümüzde hala Özbekistan ve Kazakistan’da Uygurca konuşan küçük kavimlerin mevcut olduğu bilinmektedir.

Uygur alfabesi Soğd alfabesinden türetilmiş olduğu pek çok farklı kaynakta mevcuttur. Fakat Soğd alfabesi, Türklerin kullanmaya çalıştığı fakat aşina olamadığı bir alfabe olduğu için Uygur alfabesi türetilmiş ve uygulanmaya başlanmıştır. Tabii ki Uygur alfabesi üretilirken örnek dil olan Soğd dilinden de birkaç harf ve başka özellikler örnek alınmıştır. Bu şekilde Türkler 2. Milli alfabesini de türetmiş ve kullanmaya başlamıştır. Uygur alfabesinin yaklaşık olarak 8. Ya da 9. Yüzyılda ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.

Uygurlar yerleşik hayata geçen ve matbaayı kullanan ilk Türk devletidir. Matbaayı kullanabilme özelliklerinden dolayı Uygur alfabesi yapıtlar için son derece önemli bir konum haline gelmiştir. Uygur alfabesi de Arapça ve Göktürk alfabesi gibi sağdan sola olacak şekilde yazılmaktadır. 18 harften oluşmaktadır. Kaç tane sesli ve kaç tane sessiz harf olduğu konusunda fazla bir bilgi yoktur. Uygur alfabesi, Uygur Devleti yıkıldıktan sonra da kullanılmaya devam eden bir alfabe haline gelmiştir. Bu durumun sebebi olarak matbaanın kullanılması örnek gösterilebilir. Herkesin bildiği Atabet-ül Hakayık ve Kutadgu Bilig eserleri de Uygur alfabesi ile yazılmış olan eserlerdir.

Arap Alfabesi

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında yer alan Arap alfabesi, Türkler tarafından çok uzun yıllar boyunca kullanılan bir alfabedir. Türklerin İslamiyet ile tanışması ile birlikte Türklere geçmiş olan Arap alfabeleri ile çok fazla sayıda Türkçe eserler verilmiştir.

Arap alfabesi toplam 28 harften oluşmaktadır. Türklerin diğer 2 alfabesi gibi Arap alfabesi de sağdan sola olacak şekilde yazılmaktadır. Türkler, zamanla 28 harfli olan bu alfabeye yeni harfler ekleyerek Arap alfabesini kendilerine uyarlamıştır. Bu harfler ve sesler p, ç ve j sesleridir. Böylelikle Türkler Arap alfabesi ile çok daha rahat bir şekilde iletişime geçebilmeyi başarmışlardır. Arap alfabesinde de büyük ve küçük harf kullanımı bulunmamaktadır. Ayrıca Arap alfabesinde noktalama işareti hiçbir şekilde kullanılmamıştır. İlk olarak Uygur alfabesi ile yazılan Kutadgu Bilgi ve Atabetül Hakayık yazıları, Arapça olarak tekrara yazılmıştır. Bu değerli eserlere ek olarak Divan-ı Lügatüt Türk de Arap harfleri ile yazılmış olan bir eserdir.

Kiril Alfabesi

 Kiril alfabesi, Rusya ve çevresinde yaygın olarak kullanılan bir alfabe çeşididir. Kiril alfabesini Türklerin kullanma nedeni ise Rusya’nın Türklere yapmış olduğu baskıdır. Günümüzde hala bazı Türk toplulukları Rusya’nın etkisi altında kalarak Kiril alfabesini kullanmaya devam etmektedir.

Kiril alfabesinin tek bir çeşidi bulunmamaktadır. Türkler, çok fazla sayıda Kiril alfabesi kullanmıştır. Her bir kavimin farklı bir Kiril alfabesi kullandığını söyleyebiliriz. Kiril alfabesinde toplam 38 harf bulunmaktadır. Kiril alfabesi, Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında en çok sesli harfe sahip olan alfabesidir. Bu alfabede toplam 11 adet sesli harf mevcuttur. Kiril alfabesi diğer alfabelerden farklı olarak soldan sağa yazılarak Türklerin kullandığı alfabeler arasında bir ilktir.

Latin Alfabesi

Günümüzde de halen kullanmaya devam ettiğimiz ve oldukça kolay olan Latin alfabesi, Türkler tarafından 1 Kasım 1928 yılında kabul edilmiştir. Fakat bizim şu anda kullanmış olduğumuz Latin alfabesi asıl alfabe olmadığı için başka ülkeler bizim kullandığımız Latin alfabesine Türkçe Latin Alfabesi ya da Türk Asıllı Latin Alfabesi gibi isimler koymuşlardır. 29 harften oluşan Latin alfabesinde toplam 8 adet sesli harf, 21 adet sessiz harf bulunmaktadır. Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında Türklerin en rahat ettiği alfabe olan Latin alfabesi, Türk tarihi için son derece önemli bir konumda olan alfabedir. Latin alfabesi Kiril alfabesi gibi soldan sağa doğru olacak şekilde yazılmaktadır.